Class 6 Exam  >  Class 6 Notes  >  Hindi for Class 6  >  NCERT Textbook: पहली बूँद

NCERT Textbook: पहली बूँद | Hindi for Class 6 PDF Download

Download, print and study this document offline
Please wait while the PDF view is loading
 Page 1


?? ???? ?? ????? ???? ??,
???? ?
??? ??? ?? ??? 
?
??
? ? ?
? ? ?? ? ???? ??,
??-???? ?? ?? ???? ???
???? ? ? ?
??? ????? ??,
???? ?
??? ?? ??-?? ????
??
????? ?? ????? ??-??,
??? ?
? ? ?
????-?
??????
???? ?
??? ??? ?? ????
????? ??? ? ??? ????,
??? ?? ? ????? ? ? ? ?? ???? ??? 
??? ??? ?? ??? ??? ???,
?? ?? ???? ?? ??? ? ???
???? ?
??? ??? ?? ????
???? ????
3
Chapter 3.indd   25 10/06/2024   11:10:57
Reprint 2025-26
Page 2


?? ???? ?? ????? ???? ??,
???? ?
??? ??? ?? ??? 
?
??
? ? ?
? ? ?? ? ???? ??,
??-???? ?? ?? ???? ???
???? ? ? ?
??? ????? ??,
???? ?
??? ?? ??-?? ????
??
????? ?? ????? ??-??,
??? ?
? ? ?
????-?
??????
???? ?
??? ??? ?? ????
????? ??? ? ??? ????,
??? ?? ? ????? ? ? ? ?? ???? ??? 
??? ??? ?? ??? ??? ???,
?? ?? ???? ?? ??? ? ???
???? ?
??? ??? ?? ????
???? ????
3
Chapter 3.indd   25 10/06/2024   11:10:57
Reprint 2025-26
 ??? ?? ?????
???? ? ? ?
??? ????? ?? ‘???? ?
???’ ? ? ????? ?? ? ?
??
?
?? ??? ? ???? ??? ? ??? 
?? ??????? ??????? ?? ??? (1923–2007) ? ? ?? ? ?? ? ? ??? ???- ???? ?, ???? ? ?? 
?? ???-?
??
??
? ?? ?
??? ?? ??-?? ????? ? ?? ???? ???? ???? ???? ?? ?? ? 
??? ?? ‘?? ?
? ? ??? ??’ ??? ?? ???? ???— “ ??? ???? ???? ?? ?? ?
? ?, ?? ?? ?? ?
? ? 
???? ??????”
???? ?????-?? ?? ?
???,
???? ?
????-?? ?? ?????
??? ? ?-?? ???? ???
? ?????,
???? ?? ?? ?-???? ?
?????
?
??? ???? ?? ?-??????
???? ?? ??? ?? ??????
???? ?
??? ??? ?? ????
 — ?????? ? ??? ???
??????
26
Chapter 3.indd   26 10/06/2024   11:11:07
Reprint 2025-26
Page 3


?? ???? ?? ????? ???? ??,
???? ?
??? ??? ?? ??? 
?
??
? ? ?
? ? ?? ? ???? ??,
??-???? ?? ?? ???? ???
???? ? ? ?
??? ????? ??,
???? ?
??? ?? ??-?? ????
??
????? ?? ????? ??-??,
??? ?
? ? ?
????-?
??????
???? ?
??? ??? ?? ????
????? ??? ? ??? ????,
??? ?? ? ????? ? ? ? ?? ???? ??? 
??? ??? ?? ??? ??? ???,
?? ?? ???? ?? ??? ? ???
???? ?
??? ??? ?? ????
???? ????
3
Chapter 3.indd   25 10/06/2024   11:10:57
Reprint 2025-26
 ??? ?? ?????
???? ? ? ?
??? ????? ?? ‘???? ?
???’ ? ? ????? ?? ? ?
??
?
?? ??? ? ???? ??? ? ??? 
?? ??????? ??????? ?? ??? (1923–2007) ? ? ?? ? ?? ? ? ??? ???- ???? ?, ???? ? ?? 
?? ???-?
??
??
? ?? ?
??? ?? ??-?? ????? ? ?? ???? ???? ???? ???? ?? ?? ? 
??? ?? ‘?? ?
? ? ??? ??’ ??? ?? ???? ???— “ ??? ???? ???? ?? ?? ?
? ?, ?? ?? ?? ?
? ? 
???? ??????”
???? ?????-?? ?? ?
???,
???? ?
????-?? ?? ?????
??? ? ?-?? ???? ???
? ?????,
???? ?? ?? ?-???? ?
?????
?
??? ???? ?? ?-??????
???? ?? ??? ?? ??????
???? ?
??? ??? ?? ????
 — ?????? ? ??? ???
??????
26
Chapter 3.indd   26 10/06/2024   11:11:07
Reprint 2025-26
??? ?? ??? ? ??? ?? (?) ???? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ???? ????? ???-?? ??? ??? ? ????? ???? ( ?) ?????-
1. ??? ?? ??? ‘??-???? ?? ?? ???? ??’ ???? ? ??? ???? ??? ? ??? ???
 ? ?? ??
 ? ? ??? 
 ? ?
?? ? ?
 ? ???? 
  2. ‘???? ?????-?? ?? ?
???, ???? ? ????- ?? ?? ????’ ??? ‘???? ? ????’ ??—
 ? ??? ?? ?? ? ????? 
 ? ? ???? ???? 
 ? ??? ?? 
 ? ?? ?? 
(?) ?? ???? ?? ?? ?? ? ? ??? ? ???? ???? ? ?? ???? ?? ????? ??? ?? ? ???? 
 ????? ?? ?? ?????
??? ?? ?? ?? ? ?
????? ??? ???? ?? ?? ???? ?? ?
????? ??? ??? ? ? ? ?? ? ????
???? ???? ?????? ?? 
????
???? ?? ??? ? ? ???? ??? ??? ?? ???? ???? ?? ??? ?? ?? ??  
 ????? ?? ?
???? ???? ???????  
1. ????? ??? ? ??? ????, 
??? ?? ? ????? ? ? ? ?? ???? ??
1. ???-? ??? ??
2. ??? ??? ?? ??? ??? ???,
?? ?? ???? ?? ??? ? ?? 
2. ?? ??
3. ???? ????? ?? ?? ?? ? ?,
???? ? ????-?? ?? ?????
3. ??? ?
? ?
4.
?? ????? ?? ????? ??-?? , 
??? ?
? ? ? ????-? ??????
4. ???? 
???? ???? 
27
Chapter 3.indd   27 10/06/2024   11:11:11
Reprint 2025-26
Page 4


?? ???? ?? ????? ???? ??,
???? ?
??? ??? ?? ??? 
?
??
? ? ?
? ? ?? ? ???? ??,
??-???? ?? ?? ???? ???
???? ? ? ?
??? ????? ??,
???? ?
??? ?? ??-?? ????
??
????? ?? ????? ??-??,
??? ?
? ? ?
????-?
??????
???? ?
??? ??? ?? ????
????? ??? ? ??? ????,
??? ?? ? ????? ? ? ? ?? ???? ??? 
??? ??? ?? ??? ??? ???,
?? ?? ???? ?? ??? ? ???
???? ?
??? ??? ?? ????
???? ????
3
Chapter 3.indd   25 10/06/2024   11:10:57
Reprint 2025-26
 ??? ?? ?????
???? ? ? ?
??? ????? ?? ‘???? ?
???’ ? ? ????? ?? ? ?
??
?
?? ??? ? ???? ??? ? ??? 
?? ??????? ??????? ?? ??? (1923–2007) ? ? ?? ? ?? ? ? ??? ???- ???? ?, ???? ? ?? 
?? ???-?
??
??
? ?? ?
??? ?? ??-?? ????? ? ?? ???? ???? ???? ???? ?? ?? ? 
??? ?? ‘?? ?
? ? ??? ??’ ??? ?? ???? ???— “ ??? ???? ???? ?? ?? ?
? ?, ?? ?? ?? ?
? ? 
???? ??????”
???? ?????-?? ?? ?
???,
???? ?
????-?? ?? ?????
??? ? ?-?? ???? ???
? ?????,
???? ?? ?? ?-???? ?
?????
?
??? ???? ?? ?-??????
???? ?? ??? ?? ??????
???? ?
??? ??? ?? ????
 — ?????? ? ??? ???
??????
26
Chapter 3.indd   26 10/06/2024   11:11:07
Reprint 2025-26
??? ?? ??? ? ??? ?? (?) ???? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ???? ????? ???-?? ??? ??? ? ????? ???? ( ?) ?????-
1. ??? ?? ??? ‘??-???? ?? ?? ???? ??’ ???? ? ??? ???? ??? ? ??? ???
 ? ?? ??
 ? ? ??? 
 ? ?
?? ? ?
 ? ???? 
  2. ‘???? ?????-?? ?? ?
???, ???? ? ????- ?? ?? ????’ ??? ‘???? ? ????’ ??—
 ? ??? ?? ?? ? ????? 
 ? ? ???? ???? 
 ? ??? ?? 
 ? ?? ?? 
(?) ?? ???? ?? ?? ?? ? ? ??? ? ???? ???? ? ?? ???? ?? ????? ??? ?? ? ???? 
 ????? ?? ?? ?????
??? ?? ?? ?? ? ?
????? ??? ???? ?? ?? ???? ?? ?
????? ??? ??? ? ? ? ?? ? ????
???? ???? ?????? ?? 
????
???? ?? ??? ? ? ???? ??? ??? ?? ???? ???? ?? ??? ?? ?? ??  
 ????? ?? ?
???? ???? ???????  
1. ????? ??? ? ??? ????, 
??? ?? ? ????? ? ? ? ?? ???? ??
1. ???-? ??? ??
2. ??? ??? ?? ??? ??? ???,
?? ?? ???? ?? ??? ? ?? 
2. ?? ??
3. ???? ????? ?? ?? ?? ? ?,
???? ? ????-?? ?? ?????
3. ??? ?
? ?
4.
?? ????? ?? ????? ??-?? , 
??? ?
? ? ? ????-? ??????
4. ???? 
???? ???? 
27
Chapter 3.indd   27 10/06/2024   11:11:11
Reprint 2025-26
   ?
????? ??? ? ? ????? ??? ?? ??? ?? ? ???? ? ? ? ?
????? ??? ???? ?? ?? ???? ????? ???? ?? ? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ?? 
???? ???? ???? ???? ??? ??? ???? ???? ?? ??? ??? ? ??? ??? ? ?? ?? ??? ???? ?? ?? ? 
?? ???? ???? ? ???? ?? ??? ?????—
 ? “????? ??? ? ??? ????, ??? ?? ? ????? ? ? ? ?? ???? ??,
 ??? ??? ?? ??? ??? ???, ?? ?? ???? ?? ??? ? ???”
 ? “???? ?????-?? ?? ?
???, ???? ? ????-?? ?? ?????
 ??? ? ?-?? ???? ??? ? ?????, ???? ?? ?? ?-???? ? ?????”
 ???-????? ? ? ???
??? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ? ??? ?? ???????? ? ? ? ??? ? ??? ??? ????? ???? ???? 
? ???? ?? ??? ?????—
 ? ??? ?? ?? ???? ? ??? ?? ???? ?? ?? ?? ? ? ?? ????? ???? ?? ?
 ? ??? ?? ??? ???? ?? ?? ???? ?? ???? ? ???? ????? ??? ???
 ????? ?? ? ???
‘????? ??? ? ??? ????, ??? ?? ? ????? ? ? ??? ???? ?? ’ ??? ?? ?? ?? ?
????? ?? ????? ? 
???? ????? ?? ?? ???? ?? ???? ??? ? ??? ??
??? ???? ? ?? ????? ?? ?? ?? ?
????? ?? 
???? ??? ????? ? ?? ?? ? ??? ?? ?????? ?? ???? ??— ?? ???? ?? ?? ?? ? ????? ? ? ? ????? ?
?? 
????? ???? ??? ? ? ??? ??? ??? ?????? ? ? ? ?? ? ?? ?? ?? ? ?????? ? ???? ? ?? ? ??? ??? 
??
?????? ?? ????? ???? ?? ? ?? ?? ??? ??? ??? ??? ?? ??????? ?? ?? ?? ? ???? ?????
 ???? ?? ???? ????
‘?
?? ? ? ?? ? ?? ? ???? ??, ??-???? ?? ?? ???? ??’ ??? ?? ?? ?? ?
????? ??? ‘?? ?? ?’ ?? ???? 
???? ?? ?
?? ? ?? ??? ‘? ? ?’ ?? ?????? ???-??? ? ???? ??? ???? ???? ??, ????— ? ? ? ?????, 
??? ? ? ??? ???? ?? ? ? ? ? ?? ?? ?????? ??? ???? ??? ??? ?? ?? ? ???? ??? ? ?? ?? -?? ?? ???? 
?? ???? ???, ????— ?
??? ????? ?? ?? ?? ?? ? ? ? ???? ?? ??? ????
??????
28
Chapter 3.indd   28 10/06/2024   11:11:11
Reprint 2025-26
Page 5


?? ???? ?? ????? ???? ??,
???? ?
??? ??? ?? ??? 
?
??
? ? ?
? ? ?? ? ???? ??,
??-???? ?? ?? ???? ???
???? ? ? ?
??? ????? ??,
???? ?
??? ?? ??-?? ????
??
????? ?? ????? ??-??,
??? ?
? ? ?
????-?
??????
???? ?
??? ??? ?? ????
????? ??? ? ??? ????,
??? ?? ? ????? ? ? ? ?? ???? ??? 
??? ??? ?? ??? ??? ???,
?? ?? ???? ?? ??? ? ???
???? ?
??? ??? ?? ????
???? ????
3
Chapter 3.indd   25 10/06/2024   11:10:57
Reprint 2025-26
 ??? ?? ?????
???? ? ? ?
??? ????? ?? ‘???? ?
???’ ? ? ????? ?? ? ?
??
?
?? ??? ? ???? ??? ? ??? 
?? ??????? ??????? ?? ??? (1923–2007) ? ? ?? ? ?? ? ? ??? ???- ???? ?, ???? ? ?? 
?? ???-?
??
??
? ?? ?
??? ?? ??-?? ????? ? ?? ???? ???? ???? ???? ?? ?? ? 
??? ?? ‘?? ?
? ? ??? ??’ ??? ?? ???? ???— “ ??? ???? ???? ?? ?? ?
? ?, ?? ?? ?? ?
? ? 
???? ??????”
???? ?????-?? ?? ?
???,
???? ?
????-?? ?? ?????
??? ? ?-?? ???? ???
? ?????,
???? ?? ?? ?-???? ?
?????
?
??? ???? ?? ?-??????
???? ?? ??? ?? ??????
???? ?
??? ??? ?? ????
 — ?????? ? ??? ???
??????
26
Chapter 3.indd   26 10/06/2024   11:11:07
Reprint 2025-26
??? ?? ??? ? ??? ?? (?) ???? ??? ?? ??? ?? ?? ?? ???? ????? ???-?? ??? ??? ? ????? ???? ( ?) ?????-
1. ??? ?? ??? ‘??-???? ?? ?? ???? ??’ ???? ? ??? ???? ??? ? ??? ???
 ? ?? ??
 ? ? ??? 
 ? ?
?? ? ?
 ? ???? 
  2. ‘???? ?????-?? ?? ?
???, ???? ? ????- ?? ?? ????’ ??? ‘???? ? ????’ ??—
 ? ??? ?? ?? ? ????? 
 ? ? ???? ???? 
 ? ??? ?? 
 ? ?? ?? 
(?) ?? ???? ?? ?? ?? ? ? ??? ? ???? ???? ? ?? ???? ?? ????? ??? ?? ? ???? 
 ????? ?? ?? ?????
??? ?? ?? ?? ? ?
????? ??? ???? ?? ?? ???? ?? ?
????? ??? ??? ? ? ? ?? ? ????
???? ???? ?????? ?? 
????
???? ?? ??? ? ? ???? ??? ??? ?? ???? ???? ?? ??? ?? ?? ??  
 ????? ?? ?
???? ???? ???????  
1. ????? ??? ? ??? ????, 
??? ?? ? ????? ? ? ? ?? ???? ??
1. ???-? ??? ??
2. ??? ??? ?? ??? ??? ???,
?? ?? ???? ?? ??? ? ?? 
2. ?? ??
3. ???? ????? ?? ?? ?? ? ?,
???? ? ????-?? ?? ?????
3. ??? ?
? ?
4.
?? ????? ?? ????? ??-?? , 
??? ?
? ? ? ????-? ??????
4. ???? 
???? ???? 
27
Chapter 3.indd   27 10/06/2024   11:11:11
Reprint 2025-26
   ?
????? ??? ? ? ????? ??? ?? ??? ?? ? ???? ? ? ? ?
????? ??? ???? ?? ?? ???? ????? ???? ?? ? ??? ?? ?? ?? ?? ??? ?? ?? ?? 
???? ???? ???? ???? ??? ??? ???? ???? ?? ??? ??? ? ??? ??? ? ?? ?? ??? ???? ?? ?? ? 
?? ???? ???? ? ???? ?? ??? ?????—
 ? “????? ??? ? ??? ????, ??? ?? ? ????? ? ? ? ?? ???? ??,
 ??? ??? ?? ??? ??? ???, ?? ?? ???? ?? ??? ? ???”
 ? “???? ?????-?? ?? ?
???, ???? ? ????-?? ?? ?????
 ??? ? ?-?? ???? ??? ? ?????, ???? ?? ?? ?-???? ? ?????”
 ???-????? ? ? ???
??? ?? ?? ?? ??? ??? ?? ? ??? ?? ???????? ? ? ? ??? ? ??? ??? ????? ???? ???? 
? ???? ?? ??? ?????—
 ? ??? ?? ?? ???? ? ??? ?? ???? ?? ?? ?? ? ? ?? ????? ???? ?? ?
 ? ??? ?? ??? ???? ?? ?? ???? ?? ???? ? ???? ????? ??? ???
 ????? ?? ? ???
‘????? ??? ? ??? ????, ??? ?? ? ????? ? ? ??? ???? ?? ’ ??? ?? ?? ?? ?
????? ?? ????? ? 
???? ????? ?? ?? ???? ?? ???? ??? ? ??? ??
??? ???? ? ?? ????? ?? ?? ?? ?
????? ?? 
???? ??? ????? ? ?? ?? ? ??? ?? ?????? ?? ???? ??— ?? ???? ?? ?? ?? ? ????? ? ? ? ????? ?
?? 
????? ???? ??? ? ? ??? ??? ??? ?????? ? ? ? ?? ? ?? ?? ?? ? ?????? ? ???? ? ?? ? ??? ??? 
??
?????? ?? ????? ???? ?? ? ?? ?? ??? ??? ??? ??? ?? ??????? ?? ?? ?? ? ???? ?????
 ???? ?? ???? ????
‘?
?? ? ? ?? ? ?? ? ???? ??, ??-???? ?? ?? ???? ??’ ??? ?? ?? ?? ?
????? ??? ‘?? ?? ?’ ?? ???? 
???? ?? ?
?? ? ?? ??? ‘? ? ?’ ?? ?????? ???-??? ? ???? ??? ???? ???? ??, ????— ? ? ? ?????, 
??? ? ? ??? ???? ?? ? ? ? ? ?? ?? ?????? ??? ???? ??? ??? ?? ?? ? ???? ??? ? ?? ?? -?? ?? ???? 
?? ???? ???, ????— ?
??? ????? ?? ?? ?? ?? ? ? ? ???? ?? ??? ????
??????
28
Chapter 3.indd   28 10/06/2024   11:11:11
Reprint 2025-26
 ???? ?????? ? ? ??? ?? ????
‘???? ?????-?? ?? ?
???, ???? ? ????-?? ?? ????’ ? ?? ?? ?? ?? ?
????? ??? ‘????’ 
?? ? ??? ??? ‘????’ ?? ?? ??? ?? ? ?? ??, ?? ?? ??? ?? ?????? ???? ?? ?? ???? 
???? ??? ?? ?? ??? ? ???? ????? ?? ?? ?? ?? ????; ????? ?? ?? ??? ? ???? ???? ?? ?? ? 
????? ???? ? ??? ?? ??? ? ? ?
????? ?? ?????? ?? ?? ??? ?? ?? ?? ?? ???? ?? ???? ?? ???? ?? ?? 
?? ??? ?? ???? ?? ?
???? ?? ?? ?????? ?? ‘??’ ?? ?? ??? ?? ? ? ? ? ?? ? ?? ??? ? ? ??? 
?????? ??????
 ???? ?????
??? ? ?? ????-??? ??? ????? ? ?? ? ? ???? ? ?????—
? ? ? ? 
?? ?
? ? ?
? ?? ? ?? ? ? 
? ? ? ? 
?. ?? ?????? ?? ????? ?
???  
?. ??? ? ? ??? ?? ??? ? ?? 
?. ?? ?? ??? ? ???? ???? 
?. ?? ?????? ?? ??? 
?. ??? ? ?? ????? ??? 
?. ????? ?? ????? ??? ?? ? 
???? ???? 
29
Chapter 3.indd   29 10/06/2024   11:11:12
Reprint 2025-26
Read More
30 videos|285 docs|52 tests

FAQs on NCERT Textbook: पहली बूँद - Hindi for Class 6

1. बुंदें कितने प्रकार की होती हैं?
उत्तर: बुंदें दो प्रकार की होती हैं - एक छोटी बुंद और एक बड़ी बुंद।
2. बुंदों का साइज कितना होता है?
उत्तर: छोटी बुंद का साइज 0.02 मिमी से 0.5 मिमी तक होता है जबकि बड़ी बुंद का साइज 0.5 मिमी से 5 मिमी तक हो सकता है।
3. बुंदों का रंग क्यों अलग-अलग होता है?
उत्तर: बुंदों का रंग अलग-अलग होता है क्योंकि वे सूर्य प्रकाश का प्रकार और तरीके से छिप जाती हैं।
4. बुंदों का क्या महत्व है पानी के लिए?
उत्तर: बुंदें बारिश के रूप में गिरकर पानी की वर्षा करती हैं और जल संसाधन को बचाती हैं।
5. बुंदों का संरक्षण क्यों महत्वपूर्ण है?
उत्तर: बुंदों का संरक्षण महत्वपूर्ण है क्योंकि इन से हमें पानी की आवश्यकता पूरी होती है और जल संसाधन का सही उपयोग होता है।
Related Searches

NCERT Textbook: पहली बूँद | Hindi for Class 6

,

Objective type Questions

,

shortcuts and tricks

,

Important questions

,

Exam

,

practice quizzes

,

Viva Questions

,

Previous Year Questions with Solutions

,

Summary

,

past year papers

,

MCQs

,

pdf

,

NCERT Textbook: पहली बूँद | Hindi for Class 6

,

mock tests for examination

,

Sample Paper

,

Free

,

ppt

,

Extra Questions

,

video lectures

,

Semester Notes

,

NCERT Textbook: पहली बूँद | Hindi for Class 6

,

study material

;